Cây ké đầu ngựa thuộc cây mọc hoang khắp nơi nhưng lại có công dụng chữa bệnh khá phổ biến trong dân gian bao gồm các bệnh về da dị ứng hay xương khớp.Cây ké đầu ngựa có tên khoa học là Xanthium strumarium thuộc họ Cúc Asteraceae, có thể dùng quả ké đầu ngựa hay toàn bộ phần thân cây trên mặt đất để dùng làm thuốc chữa bệnh.
1. Mô tả cây ké đầu ngựa
Cây ké đầu ngựa là cây bụi nhỏ cao khoảng 2 mét sống hàng năm, thân cây có khía rãnh, lá mọc so le, phiến lá hơi ba cạnh, mép lá có răng cưa, có lông cứng ngắn, cụm hoa hình đầu gồm hai loại: Cụm hoa đực nhỏ ở ngọn cành, to 5-6mm; cụm hoa cái cao khoảng 10mm, mang 2 hoa cái trong 2 ô, tròn, không có lông mào. Quả thuộc loại quả bế kép hình trứng, có vỏ (thực chất là lá bắc) rất cứng và dai, có hai ngăn, mỗi ngăn là một quả thật hình thoi dài 1,5cm. Trái có móc có thể móc vào lông động vật hay tóc người rất khó gỡ ra.
Cây ké đầu ngựa thường mọc vào mùa xuân và gieo bằng hạt, đến mùa thu quả mới chín.
2.Thành phần hóa học và vị thuốc của cây ké đầu ngựa
Trong quả ké đầu ngựa có chứa 30% chất béo, 1,27% chất glucozit, 3,3% chất nhựa, và vitamin C.
Quả ké đầu ngựa còn chứa Carboxy atratylozit dạng muối có tác dụng làm hạ đường huyết mạnh và có độc tính , ngoài ra chất Xanthetin, Xanthamin có tác dụng kháng khuẩn.
Toàn thân cây ké đầu ngựa chứa nhiều iốt, 1 gam lá hay thân cây ké chưa trung bình 200 mg iốt, 1 gam quả ké đầu ngựa chứa 220-230 mg iốt, nếu nấu sắc cô đặc thành cao thì 15 phút nấu cao chứa 300mg iốt. Chính vì thế người ta đề nghị dùng cây ké đầu ngựa trong điều trị bệnh bướu cổ.
Theo Sở da liễu Nam Xương thì khuyên dùng cao quả ké đầu ngựa chữa bệnh ngoài da, bệnh da bị xù xì màu đỏ như bệnh hủi.
Ở một số vùng miền tại Liên Xô người ta dùng cây ké đầu ngựa nấu nước uống chữa bệnh ngứa, mục nhọt và bướu cổ.
3.Công dụng chữa bệnh và một số bài thuốc từ cây ké đầu ngựa
Theo đông y thì cây ké đầu ngựa còn có tên là thương nhĩ, hay phắt ma, cây ké có vị ngọt, tính ôn nhưng hơi độc.Cây ké đầu ngựa có tác dụng vào phế kinh làm ra mồ hôi giúp tán phong ( phong nhiệt), giảm đau nhức phong thấp.
Vị thuốc của cây ké đầu ngựa còn giúp chữa lở loét, mụn nhọt không đầu, đau răng đau cổ họng.
Người dân Liên xô còn dùng cây ké đầu ngựa chữa bướu cổ, nấm tóc, hắc lào,…
Người Trung Quốc chế thành cao thương nhĩ với cách làm sau:từ tháng 5-9 hái toàn thân cây( bỏ rễ)cây ké đầu ngựa về phơi khô, xong cắt nhỏ nấu với nước, lọc và cô thành cao mềm.Cao này dễ lên men làm bật nút chai, khi uống nên hòa với nước ấm. dùng 6g – 8 gam cao mỗi ngày, uống từ nửa tháng đến 2 tháng chuyên chữa bệnh lở loét mụn nhọt.
* Một số bài thuốc từ cây ké đầu ngựa phổ biến:
– Chữa đau răng: sắc nước quả ké đầu ngựa với lượng nước vừa, xong lấy nước ngậm lâu 10 phát lại nhỗ bỏ, ngậm làm nhiều lần.
– Chữa bướu cỗ: ngày uống 4-5 gam quả ké hay cây ké dưới dạng thuốc sắc như sau, bỏ quả ké hay cây vào nước đun sôi, giữ sôi 15 phút, lấy nước uống.
– Các bệnh ngoài da do dị ứng, chàm (của BS. Nguyễn Xuân Sơn, khoa Da liễu Bệnh viện Việt – Tiệp) ké đầu ngựa 9kg, thổ phục linh 9kg, đường kính 19kg, cồn benzoic 10% 300ml. Nước vừa đủ 23 lít. Nếu không dùng đường thì nấu nước, cô cao, tán bột, làm viên. Đã điều trị 124 trường hợp kết quả khỏi đỡ nhiều đạt 92%.
– Viêm da mủ và nhiễm trùng thứ phát (chốc, nhọt, loét sâu quảng, bối thư, do liên cầu tụ cầu). Dùng ké đầu ngựa, kim ngân hoa, bồ công anh, thổ phục linh, sài đất mỗi vị 30g (công thức điều trị của bệnh viện Việt Tiệp Hải Phòng-Khoa truyền nhiễm). Kết quả khỏi 73,8%, đỡ 18,8%. Không khỏi 7,4%.
– Chữa phụ nữ bị phong nổi mẩn đỏ dưới da ngứa, gãi: Hoa ké và ké đầu ngựa, lượng bằng nhau, tán nhỏ. Mỗi lần uống 8g với nước đậu (đậu xanh hoặc đậu đen).
* Lưu ý khi dùng vị thuốc từ cây ké đầu ngựa
Khi dùng cây ké đầu ngựa làm thuốc chữa bệnh nhớ kiêng dùng thịt lợn, có thể gây dị ứng khắp người nổi mẩn đỏ, người âm huyết hư tổn và phụ nữ có thai không nên dùng ké đầu ngựa.
Theo Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam của GSTS Đỗ Tất Lợi
