Tỉa cành, tạo tán là đế cây có một bộ khung cân đối, hài hòa, không cao quá, không rậm rạp, cũng không thưa cành quá để tận dụng tốt nhất khoảng không gian ánh sáng dành cho chúng, từ đó cây sinh trưởng – phát triển khỏe mạnh, ít sâu bệnh, cho năng suất cao.
Cây có bộ khung cân đối là có số cành vừa phải phân bố đều các hướng, tán cây thấp và gọn. Thường áp dụng với các cây lâu năm như cam, bưởi, xoài, nhản, vải, thanh long, chè, cà phê.
1. Các kiểu tạo tán
Có thể là tán 1 tầng hay 2 – 3 tầng. Nếu để tán 1 tầng thì thường xuyên cắt bỏ chồi chính và chồi vượt, chỉ để 1 tầng cây
Nếu muốn có 2 – 3 tầng tán thì để chổi vượt cao tới mức nhất định rồi bấm ngọn tạo tầng cành mới ở phía trên
2. Cách tiến hành
Trước hết ngay trong vườn ươm cây con nếu có cành nhỏ cần tỉa bỏ.
Sau khi trồng cây đã sinh trưởng ổn định thì cắt ngọn, chỉ để cao 0,4 – 0,8 m tùy loại cây. Khi cây nảy nhánh chỉ để 3 – 4 nhánh khỏe phân bố đều các hướng (gọi là cành cấp 1) . Cắt bỏ kịp thời các cành nẩy ra từ gốc ghép. Khi cành cấp 1 dài 30 – 40 cm thì cắt ngọn cho mỗi cành sinh ra khoảng 2 cành cấp 2. Tiếp tục cắt bỏ các cành mọc không đúng chỗ, mọc chồng lên nhau và các cành mọc tược từ thân. Các cành mọc quá mạnh cũng cần xén bớt đều nhau để tạo cho cây có hình dáng bán cầu, thấp và gọn, nhìn đẹp mắt.
Muốn tạo một tầng khung nữa thì để lại một cành vượt cao hơn tầng thứ nhất khoảng 40 -60 cm và tạo tán như trên.
3. Đốn cây
Đối với một số cây như táo, chè… hàng năm phải đốn thân cây để cây cho nhiều chồi mới sẽ cho nhiều quả, nhiều búp. Cách đốn là cắt các cành chính cách thân 20-40cm.
Một số cây ăn quả như cam, bưởi , nhãn, xoài, mít… khi cây nhiều năm đã quá cao hoặc già cỗi có thể cưa gốc cách mặt đất khoảng 0,5 – 1 mét để cho những cành mới trẻ hơn, cách làm này gọi là đốn phục hồi, đốn trẻ.
Đối với cây nho sau mỗi vụ thu hoạch phải tiến hành cắt cành để cho ra các chồi quả mới vụ sau.
Nhiều loại cây như thuốc lá, cà chưa, ớt, dưa, bầu, bí, hoa các loại…cũng phải áp dụng cách bấm ngọn, tỉa chồi nách để định số lá, số cành quả và hoa cần thiết. Thí dụ đối với dưa hấu khi cây có 4-5 lá thật thì bấm ngọn dây chính cho chồi nhánh phát triển. Sau đó mỗi dây chỉ để 2-3 nhánh tốt, tỉa bỏ các nhánh khác. Mỗi nhánh chỉ để 1-2 trái to đều.
Theo Nguyễn Mạnh Chinh
